شهرستان گراش

قلعهٔ گراش (همایون دژ)

این قلعه که در حال حاضر، فقط مخروبه‌های آن باقی است. بر روی تل بزرگی به ارتفاع ۱۰۷۰ متری، از سطح دریا، بنام «کلات» قرار دارد که شهر گرداگرد آن، توسعه یافته است.

این قلعه نظامی، یکی از نقاط مهم منطقه بوده که ساخت آن،‌ مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی بوده است و در زمان حکومت فتحعلیخان گراشی، بیگلربیگی لارستان و بنادر (متوفی ۱۳۱۲ ه‍. ق) در درگیری خان گراش با قشون دولتی، تخریب شده است.

مصالح بکار رفته در این قلعه شامل: سنگ، ملاط گچ، ملاط ساروج و کاشی است. قسمت پایین این قلعه که فضای وسیعی را شامل می‌شود، با حاری کوتاه، جهت سنگر گیری و دفع مهاجمان، محصور بوده است و در این قسمت نیز مخروبه‌های تعدادی آب آنبار به چشم می‌خورد. توصیف این قلعه، در کتب و سفرنامه‌های سیاحتگران نیزآمده است که نمونه‌هایی از آن، در قسمت تاریچه گراش ذکر شد.

علأالدوله در تاریخ لارستان می‌نویسد:
این قطعه، دارای سه قلعه فوق هم بوده که قلعه‌اول محل سکونت مردم قریه گراش بوده و قلعه دوم، محل تفنگچیان و مستحفظین قلعه و قلعه سوم آن محل سکونت حاکم گراش و خانواده‌اش بوده است این قلعه دارای (هشتاد) آب‌انبار، مسجد، حمام، عمارت عالیه، مأمن و پناهگاه مردم لارستان بوده که در زمان رضاشاه، آن قلعه خراب گردیده است.

قلعه شامل : چند باب خانه، مسجد، حمام- در قسمت غربی نارنج قلعه با کاشی‌های لاجوردی لوزی شکل به ابعاد ۱×۹ و ۲×۹ سانتيمتر، زندان و چندین آب‌انبار ساروجی است. در سمت شمالی قطعه خانه‌ای بزرگ که به حاکم وقت تعلق داشته و به نارنج قلعه موسوم بوده با دو برج دیده بانی در قسمت شمالیو اطاقهای آینه کاری درقسمت شرقی بنا وجود داشته در سمت جنوبی قطعه، بالای در ورودی، برجی بنام «برج بارگاه» نیز وجود داشته.

برکه کل (گنج البحر)

این آب‌انبار، یکی از عجیب‌ترین، باشکوه‌ترین و به احتمال زیاد، از بزرگترین آب‌انبارهای ساخته شده در ایران است. متاسفأنه هیچ نشانی از کتیبه یا نوشته‌ای بر ساختمان این بنای عجیب وجود ندارد و اگر در گذشته وجود داشته. اکنون به طور کامل نابود شده است...»

برکه کل در محله مصلا واقع شده و به همت حاج اسدالله فرزند دهباشی کربلایی، علیرضا گراشی و توسط استاد حسن شیرازی ساخته شده اسن که بنابر اقوال، تاریخ ساخت آن بعد از آب‌انبار کشکول، حدود سال (۱۲۹۰ه‍. ق) بوده و سقف گنبدی شکل و عظیم آن به علت تامشخصی پس از مدتی ریزش کرده است.

مخزن آن. همانند اکثر آب‌انبارهای موجود، دایره‌ای شکل بوده و مصالح بکار رفته در آن از ساروج است و این نکته قابل توجه است که برای آسانتر شدن آب کشی از آن، قطر ته آب‌انبار، به اندازه حدود یک متر بیشتر از قطر بالای آن شده است. دیوار بدنه (شاوره) که بر روی کف در گاه‌های ورودی، دارای قطر ۲۰.۱ متر و با افزایش ارتفاع و شروع قوس گنبدی به ۲ متر می‌رسد همچنین طاق‌های سردرها و دهنه‌های اب‌انبار که به شکل تیزه‌دار هستند، با مصالح سنگ و ملاط گچ ساخته شده است و فقط طاق‌های مجراهای ورودی و خروجی آن که مانند دیگر طاقها تیزه‌دار است از سنگ و ملاط ساروج تشکیل شده است و سنگ پله‌های این‌ آب انبار، در قسمت شمالی بدنه قرار دارد.

این بنا از تابستان (۱۳۸۰) از سوی میراث فرهنگی کشور در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است. http://uplod.ir/files/1/n09pa5526xgwge/________-____-________.jpg

هفت برکه

این هفت اب انبار که در اندازه‌های مختلف و زمانهای‌ متفاوت ساخته شده است. در فاصله‌کمی نسبت به هم قرار دارند و در مسیر رود خانه فصلی بنام بزئرد (bezerd) در محله ناسگ، واقع می‌باشد، از این هفت آب‌انبار، پنج حلقه ‌آن دارای سقف گنبدی شکل و دوحلقه دیگر بدون سقف است که بزرگترین و معرفترین آنها به برکه حاج ابوالحسن موسوم گردیده که مشخصات آن بشرح ذیل است.

بر طبق سنگ نوشته‌ای که در دهانه‌ شمالی شرقی نصب است این‌ آب‌انبار به همت حاج ابوالحسن، فرزندحاج حسن (بانی برکه چهار تاخ)، ساخته شده است خصوصیت منحصر به فرد آن، این است که در دیواره مخزن در سمت دهنه جنوب شرقی تا کف آب‌انبار و در سمت بقیه دهنه‌ها تا چهار ردیف، ادامه دارد. مخزن آن دایره‌ای شکل بوده، همچنین طاق‌های مجراهای ورودی و خورجی آب که در سمت غربی دهانه‌ شماره یک و چهارقرار دارد وکف آن، بر خلاف دیگر آب‌انبارها هم سطح دهانه‌‌ها و طاق‌هاآن، بصورت هلالی است. طاقها سردرها و دهنه‌ها به شکا تیزه دار ساخته شده که طاق‌های سر در شماره دو و پنج تزئینات مقرنس و سردرها از دیواره مرتفع‌تر بوده و مانند دیوار بدنه (شاوره)، از سنگ و ملاط گچ تشکیل شده است.

گنبد آب‌انبار با سنگ ملاط گچ ساخته شده و با ساروج اندود شده ‌است.